در کتاب غررالحکم، که بخشی از حکمت‌ها و سخنان حضرت امام علی(علیه السّلام) را در خود جای داده، چنین آمده است: «ما قصم ظهری إلا رجلان عالم متهتّک و جاهل متنسّک‏ هذا ینفر عن حقّه بتهتّکه و هذا یدعو إلى الباطل بتنسّکه‏» (1)

کمرم را نشکستند مگر دو شخص؛ عالمی که از انجام گناه ابائی ندارد و نادانی که اهل عبادت باشد؛ آن عالم با ارتکاب گناهان، مردم را از دینداری فراری می‌دهد و این نادان به خاطر جهلش،‌ مردم را به سمت باطل می‌کشاند.

اما از عجایب دوران، جاهلان متنسکی هستند که لباس عالمان دینی را به تن کرده اند.

اخیراً فیلمی در شبکه های اجتماعی منتشر شده است که یک روحانی در اتوبوس حامل زائران مشهد مقدّس سفارش می کند «هنگام زیارت در حرم به هیچ وجه از ماسک استفاده نکنید، هیچ ویروسی در حرم امام رضا (علیه السّلام) راه ندارد؛ اگر کسی به شما گفت که امام رضا (علیه السّلام)  خودش با سم به شهادت رسید بگویید خدا خواسته همه امامان شهید شوند، اگر گفتند که امامان هم خودشان مریض می شدند بگویید مریضی آن ها از روی قضا و قدر الهی است ولی مریضی ما از روی جهل و غفلت است، امام اگر مریض می شود بلای جان شیعیان را می خرد تا بلا به شیعیانش نخورد»

و علی رغم اینکه در توضیح سخنان خود می گوید که «من نگفتم بیرون ماسک نزنید، بحث ما حرم های مطهر بود که با بقیه مکان ها فرق می کند»، اما داخل اتوبوس هم نه کسی ماسک زه بود و نه فاصله فیزیکی را رعایت کرده بودند.

مشاهده فیلم

سپس روحانی ناشناس دیگری در حمایت از وی با انتشار ویدئویی بدون اینکه آدرس و نشانی خود را در فضای مجازی ذکر کند و حتی بدون معرفی و ذکر نام خود، از مخاطبان و منتقدانِ سخنانش دعوت به مناظره می کند!

لذا محورهای اصلی ادعاهای مطرح شده در این ویدئو را به شرح ذیل مورد نقد و بررسی قرار می دهیم:

به نظر می رسد بهترین پاسخ به این ادعا که هیچ ویروسی در حرم راه ندارد و حرم با جاهای دیگر فرق دارد، عمل کردن به شیوه بهلول باشد؛ ابوحنیفه در مجلس درس خود سه مطلب را در رد نظرات امام صادق (علیه السّلام) مطرح کرد و گفت « او می‌گوید شیطان در آتش جهنم معذب است، شیطان با اینکه از آتش خلق شده چطور با آتش او را عذاب کنند؟؛  او می‌گوید خدا دیده نمی‌شود با اینکه هر موجودی قابل رؤیت است؛ او می‌گوید انسان در افعالش، فاعل مختار است، حال آنکه خدا خالق است و بنده اختیاری ندارد.»

سپس بهلول کلوخی برداشت و به سر ابوحنیفه زد، سرش شکست و ناله‌اش بلند شد؛ وقتی او را نزد خلیفه بردند، بهلول در دفاع از خود گفت: « اگر راست می‌گوید درد را نشان دهد، مگر تو از خاک آفریده نشده‌ای چگونه کلوخ خاکی بر تو ضرر می‌رساند؟ من چه گناهی کردم، مگر تو نمی‌گویی همه کارها را خدا انجام می‌دهد و انسان اختیاری از خود ندارد؟ پس باید به خدا شکایت کنی نه از من شکایت نمایی» (2)

حال باید یک فرد مبتلا به بیماری و ناقل ویروس را در حرم بیاوریم تا روی صورت این ها سرفه کنند ببینیم مریض می شوند یا نه؛ این ها بر اساس کدام معارف و آموزه های دینی، حرم های امامان (علیهم السّلام) را از نظام اسباب و مسببّات این دنیا مستثنی می کنند؟ آیا واقعاً هیچ حادثه و  هیچ بیماری در این حرم ها اتفاق نمی افتد؟

کجا پیشوایان دینی ضمانت داده اند که پیروانشان در مکان های مقدّس مصون از عواقب سهل انگاری ها و بی احتیاطی هایشان باشند؟

اتفاقاً تقدّس این مکان های شریف اقتضا می کند که سفارش اکید پیشوایان دینی مبنی بر لزوم محکم کاری در امور را در امر مراقبت از زائران و پیشگیری از حوادث و شیوع بیماری ها بیشتر به کار ببندیم.

اینکه مردم در این حرم های شریف، شفای بیماری خود را از امامان طلب می کنند و بسیاری هم شفا می گیرند، چه مجوزی می شود مبنی بر اینکه ما نسبت به پیشگیری از شیوع بیماری آن هم در دوران همه گیری، احتیاط های لازم را رعایت نکینم؟

اصلاً شرط استجابت دعا برای شفای بیماری چیست؟ خود حضرت رضا (علیه السّلام) فرمود «کسی که از خدا موفقیت بخواهد اما تلاش نکند، خود را مسخره کرده است» (3) بنابراین کسی که می خواهد در پیشگیری از ابتلاء به بیماری کرونا موفق شود اما اصول پیشگیرانه (از جمله استفاده از ماسک در تجمعات متراکم هنگام همه گیری بیماری) را رعایت نکند، خود را مسخره کرده است.

وقتی می گوییم خود حضرت با سم به شهادت رسید، یعنی اینکه خود آن ذوات مقدس از نظام اسباب و مسببات مستثنی نیستند؛ گاهی حکمت الهی اقتضا می کند که پیامبری را مثل حضرت ابراهیم (علیه السلام) به درون آتش بیاندازند و آتش، ایشان را نسوزاند و مبدّل به گلستان شود.

اما آیا خود حضرت ابراهیم اگر هر جایی آتش می دید با اطمینان از اینکه آتش وی را نمی سوزاند، از آن احتراز نمی کرد؟ خود حضرت در آن معرکه از قبل اطلاع نداشت که قرار است آتش ایشان را نسوزاند، شما چگونه از قبل اطمینان دارید که اگر در مکان های مقدّس در معرض عامل بیماری زا قرار بگیرید، مبتلا به مرض نشوید؟ خیلی مقامتان از پیامبران و امامان بالاتر است؟!

می گویند «مریضی امامان از روی قضا و قدر الهی است ولی مریضی ما از روی جهل و غفلت است» و توجه نمی کنند به اینکه قضا و قدر الهی بر این تعلق گرفته که همه ما در این عالَم -از جمله ائمه معصومین (علیهم السّلام)- متأثر از نظام اسباب و مسببّات باشیم؛ هر کس در این نظام علّی و معلولی، اصول پیشگرانه و تقویت سیستم ایمنی بدن را بیشتر رعایت کند، کمتر به بیماری مبتلا می شود و از این نظر آیه شریفه «قل إنّما أنا بشر مثلکم» حاکم است که می فرماید «بگو من هم بشری مثل شما هستم» (4)

جهل و غفلت یعنی همین که از مقدّرات این نظام علّی و معلولی غافل باشیم و تصوّر کنیم پیشوایان دینی ما آماده اند تا یکسره خرج ندانم کاری های ما شوند و بدون اینکه دستورات عقلانی ایشان را به کار ببندیم، توقع داشته باشیم ما را از عواقب بی عقلی هایمان مصون و محفوظ نگاه دارند.

و اینکه می گوید «امام اگر مریض می شود بلای جان شیعیان را می خرد تا بلا به شیعیانش نخورد» شبیه همان اعتقادات غلطی است که برخی درباره فلسفه قیام حسینی می گویند که امام حسین (علیه السّلام) فدا شد تا کفّاره گناهان شیعیانش باشد، و این سخن ناروا نشان از عمق انحراف این افراد از تعالیم اصیل اسلامی و تأثیرپذیری از تعالیم بی اساس مسیحیت تحریف شده دارد و شهید مطهری چنین تصور غلطی را اینچنین مورد نقد قرار می دهد: «من نمی‌دانم کدام جانی یا جانی هائی ، جنایت را به شکل دیگری بر حسین بن‌ علی وارد کردند، و آن اینکه هدف حسین‌بن‌علی را مورد تحریف قرار دادند و همان چرندی را که مسیحی ها در مورد مسیح گفتند درباره حسین گفتند که حسین کشته شد برای‌ آنکه بارگناه امت را به دوش بگیرد، برای اینکه ما گناه بکنیم و خیالمان راحت باشد» (5)

«این فکر است که امام حسین را به‌ کلی مسخ می‌کند و او را به صورت سنگر گنهکاران در می‌آورد ، قیام او را کفاره عمل بد دیگران قرار می‌دهد: امام حسین کشته شد که گنهکاران از عذاب الهی بیمه شوند ! جوابگوی معصیت معصیتکاران باشد» (6)

در مسیحیت تحریف شده عدّه ای معتقدند که حضرت عیسی مسیح به صلیب کشیده شد تا کفّاره گناهان نسل آدم باشد و می گویند «انسان جنایاتی مرتکب شده بود که می بایست به سبب آنها مجازات شود، ولی عیسی (علیه السلام) جای ما را گرفت و به جای ما مجازات شد» (7) در حالی که این نظریه نه تنها در تعالیم اسلامی بلکه در نزد برخی متکمان مسیحی نیز مردود است، چرا که دلیلی ندارد انسان هایی که در ارتکاب گناه اولیه هیچ نقشی نداشته اند، عواقب وخیم این گناه را تحمل کنند و مستحق عذاب خداوند شوند.

برخی متکلمان مسیحی در نقد نظریه فِدا شدن می گویند «این نظریه چنین فرض می کند که خداوند، خون مسیح را که بی گناه از هر خطایی بود، تاوان گناه دیگران ساخت و در این مسیر مسیح را به سخت ترین عذاب و به مرگی دردناک گرفتار نمود. هیچ انسانی چنین رفتار وحشیانه و ظالمانه ای را برای رسیدن به مقصود نمی پسندد؛ پس چگونه می توان چنین کاری را به خداوند نسبت داد؟» (8)

آیت الله علم الهدی، امام جمعه مشهد مقدّس نیز واکنش خوبی به اظهارات آن روحانی داشت و گفت «امام رضا (علیه‌السّلام) ولایت مطلقه الهی دارد اما کرامت حضرت به یک جریان غیرمعقول تعلق نمی‌گیرد، کسی بگوید در حرم اگر خودم را از ارتفاع بیندازم صدمه نمی‌بینم، اتفاقا می میرد، با امام رضا (علیه‌السّلام) لج نکنید، امام رضا (علیه‌السّلام) می‌تواند شما را حفظ کند اما معجزه غیرمعقول نمی‌کند؛ این دیوارهای حرم متبرک است اما اگر خون روی آن بریزد نجس نمی‌شود؟ ...» (9)

توقع معجزه غیرمنطقی مثل آن است که ما به زبان قال، شفای بیماری ها را از ائمه معصومین (علیهم السّلام) بخواهیم آنگاه به زبان استعداد، خلاف آن را در عمل بخواهیم.

«دعایى که به لسان ذات و استعداد باشد پذیرفته و مستجاب است و به مقدار استحقاقش فیض به او افاضه مى شود و امساک فیض نمى شود. و دعا به زبان قال و به گفتار اگر مطابق با لسان استعداد باشد و آنچه زبان مى گوید بر خلاف آنچه دل مى گوید نباشد و گفتار با حال مباین نباشد مستجاب خواهد شد. و اگر دعایى مستجاب نشود به خاطر آن است که از لسان استعداد صادر نشده و یا آنکه با نظام اتم مخالف است، و گاهى نیز مى شود که مستجاب نشدن دعا به خاطر نبودن شرایط و متممات دعا و دیگر اسباب استجابت است. » (10)

در پایان این جمله از شهید حسن باقری نیز خالی از لطف نیست که 39 سال قبل دقیقاً مصادف با همین ایامی که آن کلیپ منتشر شد (28 فروردین) در جلسه طراحی عملیات آزادسازی خرّمشهر گفت: «ما به نیروی غیب معتقدیم ولی خداوند هر احمقی را هدایت نخواهد کرد» (11)

متأسفانه ما هم امروز در عملیات مبارزه با کرونا، کم نداریم کسانی را که تصور می کنند صرف اعتقاد به نیروی غیب، از ابتلاء به بیماری مصون می مانند و نیازی به رعایت پروتکل های بهداشتی نیست.

پی نوشت ها:

1-  غرر الحکم و درر الکلم، جلد1، صفحه 696
2- محسن امین، مجالس المؤمنین، جلد2، صفحه 419
3- مسند الامام الرضا علیه السلام، جلد 1، صفحه 283
4- سوره کهف، آیه 110
5- شهید مرتضی مطهری، کتاب حماسه حسینی، جلد 1، صفحه 127
6- همان، صفحه 256
7- ویلیام هورن، راهنمای الهیات پروتستان، ص 24
8- توماس میشل، المدخل الی العقیده المسیحیه، ص 71
9- خطبه های نماز جمعه مشهد مقدّس، 20 فروردین ماه 1400
10- امام خمینی (ره)، شرح دعای سحر، فراز اول
11- مجموعه یادداشت های شهید حسن باقری، جلد 2، صفحه 339

همایون سلحشور فرد، کارشناس بهداشت محیط و دانشجوی کارشناسی ارشد آموزش بهداشت و ارتقاء سلامت

لینک انتشار در هفته نامه سلامت - نسخه چاپی - نسخه PDF